Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΦΕΡΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
ΖΝΤΡΑΒΚΑ ΜΙΧΑΙΛΟΒΑ

 Ομιλία στο συνέδριο «Ο Σεφέρης: ποιητής της Δύσης ή της Ανατολής» με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Γιώργου Σεφέρη

Σμύρνη (2-6 Οκτωβρίου 2000)

    Η παρουσία του σεφερικού έργου στη Βουλγαρία, κυρίως της ποίησής του, είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με το όνομα του αφοσιωμένου μεταφραστή, ποιητή, στοχαστή και νεοελληνιστή Στέφαν Γκέτσεφ, ο οποίος μετέγραψε την πρωτοτυπία και το βαθύτατα πανανθρώπινο μήνυμα της ποίησης του Σεφέρη στη βουλγαρική γλώσσα. Συνομήλικος του Ελύτη, τον οποίο είχε επίσης μεταφράσει στα βουλγάρικα και με τον οποίο τον συνέδεε προσωπική φιλία, τις πρώτες μέρες του 2000 ο Γκέτσεφ έχασε τη μάχη με την επάρατη νόσο λίγο πριν κλείσει τα ενενήντα, αφήνοντας τα εγκόσμια πλήρης ημέρων και έργων. Με την ομιλία αυτή θα’ ήθελα να αποτίσω έναν ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη αυτού του διακεκριμένου ελληνιστή.
  Πλήθος άρθρων και μελετών με την υπογραφή του Στ. Γκέτσεφ που εισάγουν τον Βούλγαρο αναγνώστη στην ποίηση και το βίο του νομπελίστα ποιητή έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς σε βουλγάρικα λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Με μονογραφίες, δοκίμια και παρουσιάσεις ξένων ποιητικών ανθολογιών ο Στ. Γκέτσεφ έκανε γνωστά στη Βουλγαρία ορισμένα από τα καλύτερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (όπως η «Παλατινή Ανθολογία») και της σύγχρονης (ο κύριος κορμός της ελληνικής ποίησης του 19ου και 20ου αιώνα) έγιναν προσπελάσιμα χάρη στο μεταγραφικό του έργο που περιλαμβάνει αποδόσεις και από άλλες γλώσσες: «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», η πληρέστερη ανθολογία του γαλλικού σουρεαλισμού, η παρουσία της ποίησης του Λωτρεαμόν κ.α.
  Το 1960 σε δική του μετάφραση και επιμέλεια εκδόθηκε μία πρώτη ανθολογία νεοελληνικής ποίησης, η οποία περιλάμβανε και ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη, που βρήκε μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Για τη βουλγάρικη διανόηση, και όχι μόνο για τους ποιητές, η συνάντηση με την ποίηση του Σεφέρη, σχεδόν στο ίδιο βαθμό όπως εκείνη με το έργο του Κ. Καβάφη, αποτελεί συγκλονιστική εμπειρία. Χάρη σ’ αυτήν την πρώτη έκδοση του 1960 η βουλγάρικη πνευματική ζωή γονιμοποιείται από το πνεύμα ενός μοντέρνου ποιητή, από μία νέα θέαση των πραγμάτων, η οποία προτείνει στους Βούλγαρους ποιητές μία διαφορετική οπτική γωνία. Προλογίζοντας την «Ανθολογία σύγχρονης ελληνικής ποίησης» του Στ. Γκέτσεφ, ο συγγραφέας Γκεόργκι Νταναήλοφ επισημαίνει για τον Κ. Καβάφη και την επίδρασή του στους Βούλγαρους ποιητές ότι «ο ποιητής αυτός δεν είναι ένας νέος γαλαξίας που αποκαλύπτουμε με ένα υπερμοντέρνο τηλεσκόπιο. Ο Καβάφης είναι αποκάλυψη ενός ολόκληρου φυσικού νόμου». Το σχόλιο αυτό αφορά τόσο στην ποίηση του αλεξανδρινού, όσο και σε εκείνη του άλλου μεγάλου Έλληνα ποιητή της διασποράς, του Σεφέρη.
  Από τον εκδοτικό οίκο “Narodna Kultura” ακολουθεί μία αυτοτελής έκδοση ποιημάτων του Σεφέρη, ποιήματά του περιλαμβάνονται επίσης στις Ανθολογίες νεοελληνικής ποίησης του 1978 και 1997 – η δεύτερη είναι δίγλωσση έκδοση (βουλγάρικα και ελληνικά), χορηγία της ελληνικής πρεσβείας στη Σόφια. Η τελευταία έκδοση των ποιημάτων του Σεφέρη κυκλοφόρησε το 1998 από τις εκδόσεις «Hristo Botev» με επιχορήγηση του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού. Χάρη στις πρώτες εκδόσεις της δεκαετίας του ‘60 και ’70 το μεταφρασμένο στα βουλγάρικα έργο του Γ. Σεφέρη αφομοιώθηκε μαζί με το έργο του Καβάφη ως συστατικό στοιχείο του πνευματικού ιστού της διψασμένης τότε, λόγω και των κρατούντων ιδεολογικών σχημάτων, για γνωριμία με τον ποιητικό μοντερνισμό διανόησης και αναγνωστικού κοινού στη Βουλγαρία.
Εκτενές δοκίμιο για τον Σεφέρη, τη γνωριμία μαζί του και την πνευματική διεργασία για την απόδοση του έργου του στα βουλγάρικα περιλαμβάνεται στο τελευταία βιβλίο του Στ. Γκέτσεφ, δίγλωσση έκδοση στα βουλγάρικα και τα ελληνικά, με τίτλο «Οι φίλοι μου οι Έλληνες» το οποίο αποτελεί ο τρίτος τόμος σειράς επιχορηγούμενων από την ελληνική πρεσβεία της Σόφιας βιβλίων (οι πρώτοι δύο τόμοι περιλαμβάνουν τις μεταφράσεις νεοελληνικής ποίησης του Στ. Γκέτσεφ με παράλληλο το πρωτότυπο κείμενο στα ελληνικά). Τα λογοτεχνικά πορτραίτα του Κ. Καβάφη, Γ. Σεφέρη, Γ. Ρίτσου, Ο. Ελύτη, Ν. Καζαντζάκη, Κ. Βάρναλη, Κικής και Άθου Δημουλά, η παρουσίαση της «Παλατινής Ανθολογίας», οι εντυπώσεις του συγγραφέα από τις επισκέψεις του στο Άγιον Όρος τη δεκαετία του ’30, από τη χιτλερική κατοχή (τα χρόνια εκείνα, 1937-1942, ο Στ. Γκέτσεφ υπηρετούσε στη διπλωματική αποστολή της Βουλγαρίας στην Αθήνα), από τις ελληνικές αρχαιότητες είναι μόνο μερικά από τα θέματα του βιβλίου απομνημονευμάτων του. Από το βιβλίο αυτό θα σας διαβάσω ένα σύντομο απόσπασμα το οποίο αναφέρεται στη μοναδική συνάντηση και γνωριμία του Γκέτσεφ με τον Γ. Σεφέρη.
  «Ήμουν έτοιμος το 1966 με την επιλογή μεταφράσεων ποιημάτων του νομπελίστα ποιητή, τον οποίο είχα αρχίσει να διαβάζω ακόμα το 1937 μετά από σύσταση του Κώστα Βάρναλη. Επωφελήθηκα από μία εκδρομή στην Ελλάδα για να συναντήσω τον Σεφέρη, με την πρόθεση να τον παρακαλέσω να γράψει πρόλογο για την έκδοσή μας. Ήταν πιά συνταξιούχος και έμενε στην Αθήνα. Του είπα στο τηλέφωνο ποιος είμαι και γιατί θέλω να συναντηθώ μαζί του, και ο Σεφέρης μου καθόρισε μέρα και ώρα για να τον επισκεφθώ. Με υποδέχθηκε μάλλον συγκρατημένα. Ήξερα πως δεν ήταν και πολύ κοινωνικός. Του διηγήθηκα σύντομα πώς και πότε γνώρισα την ποίησή του και ότι ύστερα από διαρκή εργασία πάνω στις μεταφράσεις έχω ετοιμάσει έναν τόμο στίχων του που θα κυκλοφορούσε σύντομα. Με άκουσε σιωπηλά, μετά ρώτησε ποια έργα έχω περιλάβει. Είχα πάρει μαζί μου αντίγραφο του χειρόγραφού μου. Του τα απαρίθμησα. Εκείνος έγνεψε, νομίζω, επιδοκιμαστικά, μετά είπε: «Από τη συζήτηση βλέπω πως ξέρετε ελληνικά. Έχετε ασχοληθεί με ποίηση;» Απάντησα πως και εγώ γράφω κάπου-κάπου στίχους, έχω όμως μεταφράσει πολλούς Έλληνες ποιητές στην Ανθολογία του 1960. Αυτός πάλι έγνεψε και ρώτησε αν θεωρώ πως χρησιμοποιεί κυρίως ελεύθερο στίχο ή χρησιμοποιεί ρυθμούς….Απάντησα πως σε πολλά σημεία αισθανόμουν διάφορους ρυθμούς, έστω και διακεκομμένους και έχω προσπαθήσει να τους μεταδώσω. Τότε μου είπε: «Διαβάστε μου κάποια από τις μεταφράσεις σας στα βουλγάρικα». Διάβασα ένα απόσπασμα από το «Μυθιστόρημα». Το άκουσε με προσοχή και όταν τελείωσα με παρακάλεσε να μεταφράσω από βουλγάρικα στα ελληνικά το ίδιο απόσπασμα. Έστω και με ανακοπές και τραυλίζοντας εκπλήρωσα και αυτήν την επιθυμία του ποιητή. Ύστερα από σύντομη σιωπή ο Σεφέρης είπε: «Εντάξει, θα σας γράψω ένα μικρό πρόλογο για την έκδοσή σας». Αλλά με προειδοποίησε να τον ειδοποιήσω λίγους μήνες πριν την έκδοση και να τον πληροφορήσω πότε θα κυκλοφορήσει το βιβλίο. Παρά τη συστολή που ένοιωσα σ’ αυτήν την αυστηρή εξέταση, έμεινα πολύ ευχαριστημένος. Ήξερα ότι ο Σεφέρης δεν προλογίζει εύκολα εκδόσεις.»
  Στο δοκίμιο για τον Σεφέρη ο Γκέτσεφ επισημαίνει για την ποίησή του ότι εκτός του ότι θα φέρει στον αναγνώστη τη χαρά της υπέρβασης της καθημερινότητας, ταξιδεύοντάς τον σε αρχαίους μύθους και πλούσιους συμβολισμούς, ακόμη θα του μάθει να ακολουθεί ενορατικά τους μαγικούς δρόμους που θα τον οδηγήσουν σ’ έναν κόσμο μακρινών και ελεύθερων συνειρμών.
Κατά την άποψη του μοναδικού αυτού μελετητή του σεφερικού έργου στη Βουλγαρία ο Σεφέρης θα μπορούσε όπως ο Καβάφης να πει ότι είναι ιστορικός ποιητής. Είναι παρών πνευματικά και δημιουργικά (καμιά φορά και σωματικά) σε όλα τα σπουδαία γεγονότα που βιώνει η πατρίδα του και τα μετουσιώνει σε ποιητικό λόγο. Έχει το χάρισμα να επεκτείνει την πνευματική σημασία δεδομένου γεγονότος της ελληνικής ιστορίας (της μικρασιατικής καταστροφής, της χιτλερικής κατοχής), χρησιμοποιώντας διάφορους συμβολισμούς έτσι ώστε να το αναδείξει σε γεγονός παγκόσμιας σημασίας που έγινε, γίνεται ή μπορεί να γίνει. Αβίαστα ο ποιητής συνυφαίνει στα σπουδαία ιστορικά γεγονότα και τα δικά του ενδόμυχα προσωπικά βιώματα.
  Στο προλογικό σημείωμα της έκδοσης των ποιημάτων του Σεφέρη ο μεταφραστής και επιμελητής, εκφράζει την ελπίδα του, και νομίζω ότι δικαιώνεται, ότι στη Βουλγαρία θα βρεθούν αρκετοί αναγνώστες οι οποίοι επιθυμούν τη συνάντηση μ’ ένα ποιητικό έργο όπως του νομπελίστα ποιητή που μας ταξιδεύει μακριά από την τετριμμένη και δύσκολη καθημερινότητα για να μας υπενθυμίσει ότι εκτός από ύλη είμαστε και πνεύμα που θέλει να ανέβει «λίγο ψηλότερα», που μας παροτρύνει προς αναζήτηση της τελειοποίησης, ειδάλλως θα χανόμασταν κάτω από το βάρος του Συσίφειου κόπου της ατομικής επιβίωσης.
  Τέλος, θα ήθελα να πω ότι χάρη στην ευγενική χορηγία του υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας και της Ομάδας εργασίας «Σεφέρη» η εκατονταετηρίδα γέννησης του νομπελίστα ποιητή θα σημειωθεί και στη Βουλγαρία με την έκδοση ενός λογοτεχνικού περιοδικού-αφιέρωμα στο βίο και τη δημιουργία του. Η σύνταξη του περιοδικού και ομάδα μεταφραστών από την ελληνική γλώσσα έχουν την πρόθεση να προσφέρουν με τη συνδρομή της ελληνικής πλευράς μία επιλογή από τις «Δοκιμές» του Γ. Σεφέρη και από κείμενα Ελλήνων και ξένων φιλολόγων και κριτικών που πραγματεύονται πτυχές του σεφερικού έργου, καθιστώντας με την έκδοση αυτή αρτιότερη την παρουσίαση της δημιουργίας του στο βουλγάρικο αναγνωστικό κοινό που τρέφει βαθύτερη εκτίμηση στο έργο ενός από τους πιο σημαντικούς μοντέρνους ποιητές του 20ου αιώνα. Το τεύχος θα παρουσιαστεί σε σχετική εκδήλωση στην Έδρα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας.
Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους διοργανωτές του συνεδρίου που με προσκάλεσαν στη γενέτειρα του ποιητή, τη Σμύρνη, και για τη δυνατότητα που μου δόθηκε να αναφερθώ στην παρουσίαση στη Βουλγαρία του έργου ενός από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές από μία σημαίνουσα προσωπικότητα των βουλγαρικών γραμμάτων.